Contraspionage en spitwerk als hobby

Buro Jansen & Janssen

Gepubliceerd in Ravage, januari 1997


De afgelopen twaalf jaar heeft Buro Jansen & Janssen zich gespecialiseerd in onderzoek naar controversiële zaken. Een uitgebreid eigen archief, interviews met betrokkenen en speurtochten elders vormen de basis voor publicaties met een kritisch oog voor nieuwe ontwikkelingen op het gebied van politie en inlichtingendiensten. Na een flinke speurtocht ontdekte Ravage hun werkdomein en sprak met het contra-detective duo over hun activiteiten.

Ze zitten er wat onwennig bij. Een profielschets van de organisatie, dààr hebben ze nog nooit aan mee gedaan. Maar vooruit, voor Ravage maken ze een uitzondering. "Dan hebben jullie ook weer eens een primeur hè?", zegt de ene Jansen smalend. Het is Wil van der Schans, sinds 1991 in vaste dienst bij het onderzoeksburo Jansen & Janssen (J&J). In een luxueus pand aan een Amsterdamse gracht, ergens op de derde verdieping voor een schappelijke prijs, is hun hoofdkantoor gevestigd.
Aan de kapstok de onvermijdelijke bolhoeden, in een hoek hun wandelstokken. Wie kent de Jansens niet, de twee snuggere detectives uit de stripreeks van Hergé. "Denk nou niet dat we daarmee over straat gaan hoor", haast Wil zich te zeggen. Aan de wanden hangen diverse politieposters, de boekenkast staat vol met lectuur over politie en justitie. Maar, zoals te doen gebruikelijk vandaag de dag, de meest relevante informatie waar Buro J&J onderzoek naar heeft gedaan, ligt opgeslagen op de harde schijven van de computers.

Steungroepje

De afgelopen twaalf jaar heeft Buro Jansen & Janssen zich gespecialiseerd in onderzoek naar controversiële zaken. Zoals gezegd een uitgebreid eigen archief, interviews met betrokkenen en speurtochten elders vormen de basis voor publicaties - in de vorm van eigen boekjes of artikelen voor de reguliere en alternatieve media - met een kritisch oog voor nieuwe ontwik- kelingen op het gebied van politie en inlichtingendiensten.
Wil van der Schans (36) vormt samen met Eveline Lubbers (36) het duo Jansens. Eveline is de laatste weken druk in de weer geweest met de 'zaak Vaals'. In samenwerking met de Duitse politie is in dit Limburgse dorp huiszoeking verricht bij een jongen die er van wordt verdacht medeplichtig te zijn aan het tot stand brengen van de in Duitsland verboden publicatie Radikal. Eveline heeft de jongen geassisteerd bij het zoeken naar een geschikte advocaat, hem de weg naar de media gewezen en Kamervragen over de huiszoeking voorbereid.

J&J houdt zich al jaren bezig met het ondersteunen van individuen en groepen die met politie en justitie in aanraking komen. Zo verleende het buro eerder hand-en-spandiensten voor Radio 100, Stichting Opstand en recentelijk Ravage. Eveline: "Eigenlijk fungeren we in dit soort zaken als een soort van steungroepje. We denken hier bij J&J al snel dat, nu er de laatste jaren sprake is van een minder daadkrachtige actiebeweging, dit soort werk wegvalt. Dat is dus niet zo."
Wil heeft de afgelopen tijd veel werk gestoken in een onderzoek naar de Europese besluitvorming op het gebied van Schengen, Trevi en Europol. Daarnaast neemt hij de geschiedenis van inlichtingendiensten op internationale schaal onder de loep. Dit vanwege de komende Eurotop, die in de zomer plaats vindt in Amsterdam. Diverse groepen die een tegengeluid willen produceren rond de Eurotop, zoals vluchtelingenorganisaties, zijn afhankelijk van gedegen informatie aangaande Europees justitieel beleid. Een van de lopende plannen is om in samenwerking met groepen als het Autonoom Centrum en Infocentrum August, een brochure samen te stellen en die ook via Internet openbaar te maken.

De start

Eveline Lubbers zette begin '84, in haar laatste jaar politicologie, samen met Peter Klerks het onderzoeksburo J&J op. Er bleek een gezonde behoefte aan te zijn. Eveline: "We vonden het interessant om strategieën te ontwikkelen waarmee je als actievoerder je werk kon doen, zonder in aanraking te hoeven komen met de politie." De kraakbeweging destijds, en allerlei groepjes die daaruit voortkwamen kregen tegen wil en dank veel te maken met politie en de BVD. Het buro schreef geregeld stukken voor bewegingsbladen als Bluf!, Grachtenkrant en De Zwarte, bijvoorbeeld over wat je moest doen als je benaderd werd door de BVD.
En artikel 140, lidmaatschap van een criminele vereniging, dat tegenwoordig veelvuldig wordt toegepast rond voetbalwedstrijden en in het criminele milieu, werd halverwege de jaren tachtig uitgeprobeerd op de kraakbeweging. J&J schreef er destijds informatieve en analyserende artikelen over. Maar het buro kreeg ook diverse verzoeken van actiegroepen, die benieuwd waren hoe ze de politie van zich af konden houden.
Hun meest geruchtmakende publicatie van de jaren tachtig was de verschijning van het boekje Regenjassendemocratie, een onderzoek naar de benaderingen in de actiebeweging en een analyse van de werkwijze van de BVD. Met deze publicatie deelde J&J een gevoelige klap uit aan de inlichtingendiensten. Naast Regenjassendemocratie verschenen er boekjes als De Vluchteling Achtervolgd (de BVD en asielzoekers) en Opening van Zaken (een ander BVD-verslag).

Ook de dubieuze praktijken van het particuliere beveiligingsburo ABC, dat door een infiltrant oud papier bij ideële organisaties op liet halen en vervolgens relevante informatie doorspeelde aan De Telegraaf en mogelijk ook aan multinatio-nals, kwamen dankzij J&J aan het licht.

Recent kwam het buro in het nieuws met de openbaarmaking van het Van Traa-rapport, voorheen slechts verkrijgbaar op cd-rom voor de schappelijke prijs van fl. 999 gulden. De Jansens kraakten de cd- rom en zetten het rapport vervolgens op Internet.
Eveline: "In de jaren tachtig hebben we op de achtergrond meegewerkt aan het openbaar maken van geheime informatie, die bijvoorbeeld naar buiten kwam door middel van politieke inbraken die onder andere werden uitgevoerd door de antimilitaristi-sche actiegroep Onkruit. Het kraken en openbaar maken van de Van Traa cd-rom is in zekere zin hiermee vergelijkbaar. Maar dan wel met geheel nieuwe middelen."

Paranoia

Hoe gek het ook moge klinken, de Jansens hebben in de loop van hun bestaan zèlf hoegenaamd geen hinder ondervonden van speurende bespieders in hun achtertuin. Hoewel, er kwam een moment dat er bijna sprake van was. Eveline: "In '88 heeft de BVD geprobeerd een zolder te huren, die gesitueerd was tegenover ons toenmalige kantoor. Ze vroegen het bij toeval aan een bewoner, die journalist was bij de NRC. Dat kwam dus meteen in de krant en het BVD-feestje ging niet door." Er gebeurde in die tijd nog zoiets dergelijks. De BVD heeft geprobeerd aan de overzijde van Eveline's vroegere woning in de Jordaan een etage te huren. "Een overbuurvrouw kwam op een dag in onthutste toestand aangelopen met de mededeling dat ze de BVD aan de deur had gehad. Die vroeg of ze een tijdje van haar woning gebruik konden maken, omdat ze de overkant in de gaten wilden houden."
Eveline dacht aanvankelijk dat, nadat ze voor haar werk tientallen verhalen had aangehoord van mensen die gevolgd werden door de BVD, ze zich niet zo snel op de kast zou laten jagen door deze BVD-observatie pogingen. De realiteit was anders. "Toen het me zelf overkwam, kreeg ik het toch benauwd. Ik voelde me in m'n privacy aangetast, zonder zeker te weten of ze me al dan niet in de gaten hielden. Je staat bijvoorbeeld onder de douche, waarna je plotseling de gedachte bekruipt dat ze je misschien wel eens konden zien. Heel vervelend, maar dat gevoel was gelukkig van tijdelijke aard".

De laatste jaren is het voor de BVD aanzienlijk minder belangrijk geworden om de actiewereld in de gaten te houden. Er gaat niet zoveel gevaar meer vanuit.
Buro Jansen & Janssen komt ook minder gevallen tegen van mensen die benaderd zijn door de BVD, hetzij om uit de school te klappen, hetzij om een oogje open te houden in bepaalde actiekringen. Slechts in de regio Nijmegen, een proeftuin voor de inlichtingendiensten, komen nog geregeld gevallen naar buiten over benaderingspogingen door de PID (Provinciale Inlichtingen Dienst). Het regionale Onderzoeksburo Inlichtingen en Veiligheidsdienst, een soort J&J, houdt de bewegingen van de PID nauwlettend in de gaten. Wil: "Nijmegen is een kleine, overzichtelijke stad met relatief vrij veel actieve linkse mensen. De BVD/PID hebben er altijd al veel uitgeprobeerd, zoals de toepassing van artikel 140."

Non-profit

Een beetje dagblad vandaag de dag heeft wel een vaste redacteur in dienst die de opsporingsmethoden van de politie, denk bijvoorbeeld aan de IRT-affaire, kritisch op de voet volgt. Toch wordt J&J vrij geregeld geraadpleegd voor informatie over inlichtingendiensten, met name uit de hoek van radio en tv.
Eveline: "Bij de redacties van de nieuwsprogramma's van de omroepen is sprake van een groot verloop. Om de zoveel tijd belt er dan weer eentje met een vraag, die nog niet zolang geleden door ons werd beantwoord."
Het buro is een non-profit organisatie, de medewerkers verdienen geen stuiver voor hun werk. De kosten, zoals huur van het kantoor, vaste lasten en abonnementen op bladen worden betaald door gelden afkomstig uit kleine subsidiepotjes. Soms schrijft Eveline artikelen voor een blad als Vrij Nederland, waarmee het tekort wordt aangevuld. Geld voor verleende diensten aan de omroepen durven ze niet te vragen. Eveline: "Laatst was ik voor een omroep urenlang bezig om de gewenste informatie boven water te krijgen. Op een gegeven moment zei ik hen dat ze tevreden moesten zijn met wat ze kregen, daar ik aan de grens zat van m'n belangeloze bijdrage. Vervolgens verbrak men het contact, omdat ik over een vergoeding begon."
Momenteel doet anti- apartheidsactivist van de Voormalige Anti-Apartheidsbeweging Nederland Klaas de Jonge onderzoek voor de Waarheidscommissie in Zuid-Afrika. Hiervoor moet hij onder meer de operaties van de Zuidafrikaanse geheime dienst in Europa vanaf de jaren '60 tot begin '90 onderzoeken. Eveline begeleidt hem daarin, zodat enige structuur wordt aangebracht in het onderzoek. "De Waarheidscommissie doet niet zoveel met het materiaal van Klaas. Wellicht komt daar in de toekomst een Nederlandse publicatie uit voort", aldus Eveline.

Sollicitatie

Naast de financiële perikelen ondervindt J&J nog een ander probleem, dat zo herkenbaar is voor menig alternatieve non-profit organisatie. Wil: "Er is een aantal belangrijke onderwerpen dat blijft liggen door gebrek aan medewerkers. Zoals dat onderzoek naar het Europees justitieel beleid, maar ook een historisch onderzoek naar de inlichtingendiensten."
Om bij Jansen & Janssen te werken, moet je door de wol geverfd zijn. De nieuwe medewerker, ze zoeken er eigenlijk twee, zou handig moeten zijn met het gebruik van Internet, op de hoogte van de geschiedenis van de inlichtingendiensten, maar ook een bepaald specialisme moeten bezitten. Wil: "Dat is een beetje het probleem met het werken met z'n tweetjes. Je kunt niet met iemand beginnen die echt op de nullijn zit, aan wie je al je kennis en ervaring moet overdragen. Een nieuw persoon zou al wat basiskennis moeten bezitten en als het even kan iets aan ons werk toe kunnen voegen."

Alex

Lijkt het werk bij J&J je wel wat, wens je meer informatie, ben je wel eens benaderd door de BVD? Schrijf Jansen & Janssen, postbus 10591, 1001 EN Amsterdam of mail.


Evel