Reviews

Ode, Oktober 2002

Het rooksignaal van Eveline Lubbers

Marco Visscher

WIE? Onderzoeksjournaliste, activiste en medeoprichtster van Buro Jansen & Janssen, dat politie en inlichtingendiensten kritisch onderzoekt. Deze maand verschenen onder haar redactie: Schone schijn, dat beschrijft hoe grote bedrijven reageren op kritiek van actiegroepen en kritische burgers.

Het boek is al vergeleken met No Logo van Naomi Klein. Terecht?
'Nou, mijn boek gaat vérder waar No Logo ophoudt. Klein schreef het boek vóór de grote demonstratie in Seattle in 1999. Daarna is anti-corporate activism nog verder gegroeid. Doordat die beweging steeds meer van zich liet horen, is ook de reactie van bedrijven sterker geworden. No Logo beschrijft hoe de reputatie van bedrijven financieel steeds belangrijker is geworden. In mijn boek staat hoe bedrijven die reputatie proberen te beschermen.'
Hoe doen ze dat dan?
'Bijvoorbeeld door 'informatiemakelaars' in te huren, die onder andere infiltreren in actiebewegingen. Andere diensten zijn gespecialiseerd in het monitoren van alles wat er gezegd en geschreven wordt over bepaalde bedrijven op internet.'
Is het nieuw dat bedrijven infiltreren?
'Niet helemaal. Het is bekend dat Shell een soort inlichtingendienst in de jaren tachtig, vanwege zijn betrokkenheid bij het apartheidsregime in Zuid-Afrika.'
Worden ze wel eens ontmaskerd?
'Ja, maar nog veel te weinig. In Duitsland en Nederland maakte een actievoerder video-opnamen bij actiebewegingen voor een documentaire over hoe zij de olielobby na de Brent Spar-affaire zouden tegenwerken. Later bleek dat hij zo informatie verzamelde voor Shell en BP.'
Wat is een andere manier van inlichtingen inwinnen?
'In Nederland kennen we de 'oudpapier-affaire'. Een vrijwilliger die in allerlei actiegroepen zat, was heel handig met computers. Hij bood aan adressenbestanden te installeren. En hij haalde ook oud papier op, zogenaamd voor een goed doel. Met Jansen & Janssen hebben we hem ontmaskerd: al dat oud papier ging helemaal niet naar een school in de Bijlmer, maar naar een beveiligingsbedrijf in Vinkeveen, dat de informatie uit de verzamelde notulen en kopieën doorspeelde naar het bedrijfsleven.'
Wat is de kracht van het boek?
'Veel mensen bij NGO's en actiegroepen hebben geen flauw idee hoe ver sommige bedrijven gaan in hun reacties op kritiek van buitenaf. Met dit boek, met het verspreiden van gedocumenteerde kennis, wil ik laten zien wat de kracht kan zijn van onderzoek en onthullen - en hoop ik op wat meer veiligheidsbewustzijn bij actievoerders.'

Eveline Lubbers (red.): Schone schijn: Smerige streken in de strijd tussen burgers en bedrijven
Fagel, ISBN