het Volkskrant Magazine, 23 november 2002

'ik houd inlichtingendiensten in de gaten'

Astrid Theunissen

Op 27 november presenteert onderzoeksjournaliste en actievoerster Eveline Lubbers (41) haar boek 'Schone schijn' over de smerige streken die het internationale bedrijfsleven uithaalt om kritiek van de burger te pareren. Oftewel het vervolg op 'No Logo' van Naomi Klein.

Dat multinationals gehaaid zijn, oké, maar dit…
'Het boek komt aan, begrijp ik.'
't Is ontluisterend.
'Ik stond er zelf ook versteld van hoe ver mulitnationals gaan in het tegenwerken van actievoerders, zoals het zelf oprichten van zogenaamd kritische consumentenbonden, maar met name het infiltreren en bespioneren van NGO's en actiegroepen.'
Dat verbaasde je?
'De spionageverhalen raken me het meest, ja. Dat is ook mijn specialisme bij Buro Jansen & Janssen.'
Vuile streken zijn jou niet vreemd, zou je zeggen.
'Ik houd politie en inlichtingendienstenin de gaten. Het is anders als blijkt dat Shell, een bedrijf dat een milieuvriendelijk en transparant beeld van zichzelf heeft gecreëerd spionagebureaus inhuurt die infiltreren in actiegroepen.
Waarom is infiltreren interessant voor Shell?
'Ze willen alle mogelijke informatie inwinnen om daarmee dreigendeactie en eventuele schade te voorkomen. Sinds het afzinken van de Brent Spar en de executie van negen activisten door het regime in Nigeria waarmee Shell samenwerkte, hebben ze een enorme angst om de greep op de media te verliezen.'
En dan is alles geoorloofd?
'Het imago van bedrijven is belangrijker geworden dan het product en dat maakt multinationals kwetsbaarder, dus doen ze er alles aan om verantwoord te lijken. Uit een Engels onderzoek naar het verantwoord ondernemen van drie grote multinationals blijkt dat ze veel meer geld uitgeven aan pr dan aan milieumaatregelen.'
Noem eens een bedrag?
'Het olieconcern BP heeft de afgelopen twee jaar 600 miljoen dollar uitgegeven aan rebranding, promotie en greenwashing.'
Vervuilende activiteiten afdekken met een groen vernislaagje?
'Dat tv-spotje van Shell is een treffend voorbeeld. Je ziet een blond meisje in een rubberbootje door een ongerept natuurgebied varen en je denkt dat je naar een Greenpeacefilmpje kijkt. Pas op het allerlaatst ontdek je dat het een boodschap is van Shell: de oliemaatschappij doet er alles aan om de natuur te te beschermen.'
Terwijl jij weet dat olieproducenten de grootste boeven zijn.
'Zij werken nu eenmaal in onontgonnen gebieden, dus krijgen ze met milieu - en mensenrechtenproblematiek te maken en zijn zij het verst gevorderd in het bespelen van de publieke opinie. Maar een goede tweede is Monsantomet genetisch gemanipuleerd voedsel. Dat bedrijf kan er ook wat van.'
En de consument stinkt er massaal in.
'Niet in zo'n tv-spotje, lijkt me. Die Shell-campagne ligt er zo driedubbeldik bovenop, maar deels wel ja.'
Actiegroepen daarentegen zijn doorgaans ongelooflijk op hun hoede.
'Nou, ze zijn vooral gespitst op infiltratie van inlichtingendiensten of politie en het beeld dat daarvan bestaat is dat deze organisaties proberen door te dringen tot de harde kern.'
Maar mulitnationals zijn dus listiger?
'Ja, en ook meer geïnteresseerd in bredere informatie. Welke discussie er bijvoorbeeld speelt in zo'n actiegroep. Daar kunnen ze achterkomen zonder veel achterdocht te wekken. Een Duitse jongen man deed zich jarenlang voor als documentairemaker, interviewde talloze actievoerders en speelde complete persoonsdossiers door naar Shell.'
Shell zal je dit schrijven niet in dank afnemen.
'Dat denk ik niet nee, maar daar maak ik me geen zorgen om. Ik wil met het boek meer veiligheidsbewustzijn bij actiegroepen en NGO's creëren, maar dat is niet gemakkelijk.'
Want?
'Er is een spanningsveld tussen de openheid die milieubewegingen nastreven om vrijwilligers te werven en de vraag in hoeverre ze paranoia moeten zijn.'
Daar hebben ze alle reden toe.
'Zij zullen wel even schrikken van dit boek, ja. Het is een grote verzameling aan voorbeelden. Daar zit 'm de kracht in, schreef een Duitse krant, maar ook in het feit dat ik stel dat niet iedere multinational al dezesmerige streken uithaalt.'
Ze doen het niet allemaal op dezelfde smerige wijze, was het toch?
'Ha…Ik kan natuurlijk niks roepen over zaken die nog niet bewezen zijn.'